Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego nowej serii t. XIX

Rocznik Polskiego TOwarzystwa Heraldycznego - Od Redaktora

Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego nowej serii t. XIX (XXX) ISSN 1230-803X
Od Redaktora
Tom XIX Rocznika prezentuje wyniki badań poświęcone dziejom stanu rycerskiego, a w szczególności takim kwestiom, jak regulacje prawne, genealogia, zagadnienia kultury i stanu posiadania, a więc problematyce, która znajduje się w centrum zainteresowań naszego Towarzystwa, a której Rocznik poświęca swoje łamy. Badania te w sposób naturalny przenikają się z badaniami poświęconymi naukom pomocniczym historii. Początki możnowładztwa i rycerstwa (Marek Barański) oraz historia kilku rodzin lub rodu jako egzemplifikacja kariery w dawnej Koronie (Włodzimierz Czarnecki, Jerzy Mrozowicki, Łukasz Ćwikła), kwestia dyskusyjna, jaką miała być solidarność rodowa, mieści się w tych samych rozważaniach pomiędzy prawem, strukturą a genealogią (Przemysław Kaleta). Poznanie genezy powstania szlachty litewskiej (Andrzej Rachuba) ułatwia badania nad dziejami rodzin i ich własności na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego (Marek Karp). Artykuł o początkach klasztoru Bożogrobców i genealogii rodzin przeplata się z wątkami heraldycznymi jakże zmieniającymi się od średniowiecza do czasów nowożytnych, prezentując swoisty herbarz — herbarz rodzin związanych z miejscem kultu i tradycji rycerskich. Takich miejsc w Polsce mamy niewiele, ale tym bardziej warto zwrócić na nie uwagę.
Tekst dotyczący struktury własności szlachty na ziemiach ruskich (Henryk Litwin) zapowiada cykl artykułów poświęconych temu zagadnieniu. Ich autorem jest badacz od lat zajmujący się tym obszarem i szlachtą zarówno miejscową, jak i napływową, na terenie szeroko pojętej Rusi.
Badania sfragistyczne na gruncie źródeł wywodzących się z państwa krzyżackiego to ważne zagadnienie dotyczące tożsamości historycznej miast na ziemiach polskich (Marcin Hlebionek), również w kontekście obecnych przemian związanych z heraldyką samorządową, a więc z tym wątkiem heraldyki, który jest nadal żywy w Polsce. Nie dotyczy to tylko miast niewielkich, gdyż przemiany w wykorzystywaniu komunikacji wizualnej dotykają także tych z długą tradycją swoich herbów, jak np. Kraków (Zenon Piech), wskazując na chwilowe — miejmy nadzieję — odejście od tradycyjnej heraldycznej wizualizacji własnych tradycji.
Na łamach Rocznika po raz kolejny poruszane są kwestie dotyczące symboliki państwowej — tym razem przedmiotem zainteresowań badawczych stały się jej barwy (Marek Adamczewski), co jest tematem niezmiernie ważnym w związku z prowadzonymi od kilku lat pracami w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego nad nową wersją ustawy „O godle, barwie i hymnie”, miejmy nadzieję, że wraz ze zmianą jej tytułu na ustawę „O herbie, barwie i hymnie”.
Także dział Recenzji przynosi informacje o pracach badaczy spoza Polski.
W czasach pandemii Rocznik staje się ważnym elementem życia naukowego Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, tym samym zachęcam nie tylko PT Członków Towarzystwa do nadsyłania tekstów do kolejnych tomów naszego punktowanego pisma.
W tym roku udostępniliśmy dzięki grantowi Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dwa zespoły archiwalne, tj. księgi sądowe grodzkie i ziemskie kowalskie z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych. Tym samym kolejnych kilkadziesiąt tysięcy kart stało się dostępnych dla badaczy i miłośników historii bez względu na czas i miejsce pracy. Ta działalność zwłaszcza teraz, w okresie panującej zarazy — jak mówiono niegdyś, „powietrza” — jest szczególnie ważna. Mam też nadzieję, że w roku przyszłym szczodrość Ministerstwa pozwoli na dalsze prace i udostępnienie kolejnych ksiąg sądowych z okresu staropolskiego.
W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy Towarzystwo spotkały również smutne wydarzenia. W tym czasie odeszli od nas: Andrzej Heidrich — wybitny grafik, autor banknotów, a także aktualnie obowiązującej stylizacji Orła Białego, herbu Polski (zm. 20 października 2019), Alfred Znamierowski — członek Komisji Heraldycznej (zm. 23 października 2019), Andrzej Grzybowski, o którym wspomnienie zamieszczamy w niniejszym tomie, oraz Jan Pruszak.
Jednocześnie dziękuję wszystkim PT Członkom Towarzystwa, którzy organizują spotkania online, w okresie gdy nie mogą one odbywać się w tradycyjny sposób. Mam nadzieję, że już niedługo zaistnieją możliwości zorganizowania zarówno Walnego Zebrania, jak i spotkań naukowych we wszystkich oddziałach. W tym trudnym czasie życzę zdrowia wszystkim Członkom i Sympatykom Polskiego Towarzystwa Heraldycznego.
Sławomir Górzyński Redaktor Naczelny Rocznika Prezes Polskiego Towarzystwa Heraldycznego ORCID: 0000-0001-6067-4355
DOI: 10.36693/RPTHer.2020.01

Spis treści Od Redaktora — Sławomir Górzyński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 ROZPRAWY I STUDIA Marek Adamczewski — Karmazynowa jak... puchar wina, biała jak śnieżna lawina. Kilka uwag w sprawie polskiej czerwieni heraldycznej w związku z pracami nad nowelizacją ustawy o godle Rzeczypospolitej (2017–2019) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Zenon Piech — Herb czy logo? Problemy współczesnej heraldyki samorządowej na przykładzie znaków miasta Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Jan Ptak — Dzieje klasztoru Bożogrobców w Miechowie herbami pisane . . . . . . . . . . . . 63 Marek Kazimierz Barański — Rycerstwo, możnowładztwo — początki . . . . . . . . . . . . 91 Przemysław Kaleta — „Wyście sobie a my sobie, każden sobie rzepkę skrobie”. Przejawy solidarności rodowej u użytkowników herbu Laska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Włodzimierz Czarnecki — Bazankowie w ziemi chełmskiej. Studium genealogiczno-własnościowe. Z dziejów migracji szlacheckich na Ruś Czerwoną . . . . . . . . 115 Łukasz Ćwikła — Kariera Wspinków herbu Wilczekosy w rodzie Prusów. Od Będkowa w ziemi łęczyckiej do ekspansji na Wschód w XIV–XVII w. . . . . . . . . . . . . . 129 Jerzy Adam Mrozowicki — Wieczwińscy herbu Prus III z ziemi zawkrzeńskiej w XV i XVI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Andrzej Rachuba — Szlachta na Litwie: powstanie warstwy, rodzaje, status i pozycja w państwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Sławomir Karp — Przynależność herbowa rodziny Pogirskich, mity a rzeczywistość . . . . 177 Henryk Litwin — Szlachta ruska Rzeczypospolitej. Szlachta — posesjonaci województw inkorporowanych w 1569 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Wojciech Iwańczak — Arystokracja i król w Czechach w zwierciadle bajki zwierzęcej z końca średniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Wojciech Iwańczak — Tristan reprezentantem rycerstwa? Przykład czeski . . . . . . . . . . 223 Marcin Hlebionek — Pieczęcie i herb miasta Ornety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Marcin Hlebionek — Czternastowieczna pieczęć Solca Kujawskiego z wyobrażeniem św. Stanisława . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Marek L. Wójcik — Herb miasta Strzelina — historia i współczesność . . . . . . . . . . . . 265 Zbigniew Chodyła — Herb Prus I na pieczęci Jędrzeja Kitowicza z 1769 roku. Dowód szlacheckiego pochodzenia pisarza po mieczu i współprzesłanka wskazująca na zmianę prawdziwego nazwiska rodowego przez jego ojca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 RECENZJE Sławomir Górzyński — Gerhard Seibold, Der Wappenbrief. Ein Kompendium, t. 1, Textband (s. 1218), t. 2, Bildband (s. 786), Böhlau–Verlag, Wien 2020 . . . . . . . . . . . . . . . 339 IN MEMORIAM Andrzej Stefan Grzybowski (1 września 1930–24 października 2020) (Andrzej Novák-Zempliński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Kod QR: