ARTYKUŁY
Jerzy Żelazowski
Kultura, bogactwo i pieniądze w powieści obyczajowej Historia Apollonii regis Tyri, s. 257–271Artykuł dotyczy roli pieniędzy w "Historia Apollonii regis Tyri", powieści powstałej w pierwszej połowie III w.n.e. i zachowanej w trzech późnoantycznych redakcjach łacińskich. Różne kwoty liczone dosyć skrupulatnie w "realnej" monecie nieustannie przewijają się w tym utworze i nie pozwalają zapomnieć czytelnikom i słuchaczom o otaczającej ich rzeczywistości. Pieniądze określają bogactwo bohaterów powieści, a w konsekwencji ich pozycję społeczną. "Wycenione" zostały usługi, ale i dary, nagrody za odpowiednie postępowanie. Swoją cenę ma również wykształcenie i kultura, o tradycyjnie literackim charakterze. W tym kontekście wyraźnie rysuje się przesłanie powieści, iż w rozrachunku kultura ludziom się opłaca, nawet jeśli wymaga wyrzeczeń. "Historia Apollonii regis Tyri" jest głosem w obronie klasycznego wzorca edukacji, kultury ogólnodostępnej, publicznej, miejskiej, przydatnej w życiu codziennym nawet zwykłych ludzi świata późnego antyku.
Wealth and Money in Historia Apollonii regis Tyri
The article discusses the role played by money in Historia Apollonii regis Tyri , a story written in the first half of third century A. D. and preserved in three Latin editions from late antiquity. Assorted sums of money, calculated rather precisely in "real" currency, reappear constantly and prevent the readers and listeners from forgetting about surrounding reality. Money defines the prosperity of the heroes of the story, and, as a consequence, their social position. Services, gifts and awards for suitable conduct are "priced". Education and culture, of a traditionally literary nature, are also appraised. This context accentuates distinctly the message of the story, namely, that culture is profitable even if it requires sacrifice. Historia Apollonii regis Tyri is a voice in the defence of the classical model of education and universally accessible public and town culture, useful in the daily life of even the average representative of the world of late antiquity.
Paweł Żmudzki
Powiązania polityczne w Europie środkowej w drugiej połowie XIII wieku i ich wpływ na wyobrażenie świata, s. 273–284
Kreowanie szeroko zakrojonej polityki wymaga terytorializacji politycznej wizji. Średniowieczni ludzie monarchowie i ich doradcy przeważnie nie dysponowali mapami. Musieli zatem szukać innych sposobów porządkowania potrzebnych informacji o wyglądzie świata. Taką pełniły zapewne trwałe powiązania pomiędzy władcami, dynastiami oraz państwami i równie silne idee uniwersalnego cesarstwa i Kościoła. Tradycje polityczne i ich wpływ na wyobrażenie świata najłatwiej poznawać w okresach dekompozycji starego i dobrze rozpoznanego układu politycznego. Takie właśnie gwałtowne zmiany, poddające próbie wyobraźnię polityczną elit, przyniósł Europie środkowej upadek imperium Hohenstaufów w 2 poł. XIII w. Chociaż świat dookoła się zmieniał, w ówczesnej polityce dworów czeskiego i węgierskiego można dostrzec przywiązanie do starych i utartych tradycji działania na szerszej arenie politycznej. Prawdopodobnie ówcześni władcy największych potęg środkowej Europy bez sięgania do nich nie byli w stanie zorientować się w aktualnej sytuacji i podjąć najkorzystniejszych dla siebie działań.
Political Ties in Central Europe in the Second Half of the Thirteenth Century and their Impact on the Image of the World
The creation of a widely delineated policy demands a territorialization of the political vision. As a rule, mediaeval monarchs and their advisers did not have maps at their disposal, and were compelled to seek other ways of introducing order into necessary information about the appearance of the world. This role was probably performed by permanent ties between rulers, dynasties and states as well as equally strong ideas of the universal Empire and Church. Political tradition and its influence upon the image of the world are best recognised during periods of the decomposition of the old and familiar political configuration. Such violent changes, testing the political imagination of the elites, were brought about Central Europe by the decline of the Hohenstauf empire in the second half of the thirteenth century. The surrounding world succumbed to changes, but the policy pursued at the time by the Bohemian and Hungarian courts disclosed attachment to old traditions of activity on a more extensive political arena. Quite possibly, without reference to those traditions, the rulers of the greatest powers of Central Europe would have been incapable of finding their way in the current situation and embarking undertakings beneficial for themselves.
Elżbieta Wierzbicka
Stosunki Saksoni i Polski z Hiszpanią i Napoleon za panowania Augusta III do 1759 roku, s. 285–303
The Relations between Saxony, Poland, Spain and Sicily during the Reign of August II to 1759
The author considers political relations between two groups of states linked by dynastic ties, Poland and Saxony, on the one hand, and Spain and the Kingdom of the Two Sicilies, on the other hand. She indicates the enlivenment of mutual contacts at the beginning of the eighteenth century due to the strivings of August II Wettin, intent on winning Spanish support for his claims to the imperial crown, as well as the quest pursued by Queen Elizabeth Farnese for thrones for her three sons. Emphasis is placed on the fact that on the PolishSaxon side the truly active participant of the diplomatic endeavours was Saxony. The article is based on expansive literature on the subject and archival materials in Dresden.
Michał Leśniewski
Raid Jamesona. Geneza, zanaczenie i skutki, s. 305–326
Głównym tematem artykułu jest geneza tzw. Jameson Raid. Autor stara sie odpowiedziec na pytanie, w jaki sposob omawiany incydent stał się tak ważny, zwracając uwagę przede wszystkim na wydarzenia poprzedzające go, tj. antagonizm pomiędzy Wielką Brytanią a Transwaalem. Podkreśla znaczenie odkrycia złota w Witwatersrand i sposób, w jaki Wielka Brytania starała sie zneutralizowac rosnące bogactwo i siłę Transwaala. Autor zastanawia się nad przyczynami, dla których Londyn zdecydował się na tak niebezpieczny krok, powodami porażki, oraz konsewkencjami tego epizodu dla dziejów Południowej Afryki. Jednym z celów artykułu jest zapoznanie polskich historyków z bieżącą literaturą przedmiotu oraz prowadzonymi przez badaczy tego zagadnienia dyskusjami.
The Jameson Raid. Origin, Significance and Effects
The main topic of this article is the Jameson Raid and its origin. The author tries to discover what made this single fact so prominent. The article discusses the Raid itself rather superficially and concentrates rather on events leading towards it. The author shows the rising antagonism between Great Britain and Transvaal and points out the importance of the discovery of gold in Witwatersrand and the ways in which Great Britain attempted to neutralise the growing wealth and power of Transvaal. He also intends to discover the reason why London decided to take such a dangerous step and ultimately failed, showing the effects of this episode upon South African history. One of the objectives of the article was to acquaint Polish historians with uptodate literature on the topic and the relating discussions.
Leszek Jaśkiewicz
Sipiagin i Plehwe wobec polskości na "ziemiach zabranych", s. 327–336
Autor analizuje raporty dwóch rosyjskich ministrów spraw wewnętrznych do cara Mikołaja II oraz ich instrukcje przekazywane generałgubernatorom wileńskim. Zarówno Dmitrij Sipiagin, który pełnił swą funkcję w latach 18991902 jak i Wieczesław von Plehwe urzędujący od 1902 do 1904 r. starali się utrzymać i rozbudować system ograniczania praw Polaków na terenach obecnej Litwy, Ukrainy i Białorusi włączonych do imperium rosyjskiego. Istotnym elementem tego systemu były prześladowania religii i Kościoła katolickiego, uznawanych przez dygnitarzy carskich za ostoję polskości.
The Attitude of Sipiagin and Plehve to Polishness<R>in the "Annexed Territories"
The author analyses reports by two Russian ministers of the interior, addressed to Tsar Nicholas II, as well as their instructions intended for the governors general of Vilnius. Both Dmitri Sipiagin, who fulfilled his function in 18991902, and Viecheslav von Plehve (19021904) tried to retain and expand the system of restricting the rights of the Poles in the territories of presentday Lithuania, Ukraine and Belarus, incorporated into the Russian Empire. An essential element of this system were persecutions of the Catholic Church and creed, recognised by the tsarist dignitaries as the mainstay of Polishness.
Barbara Obtułowicz
Hiszpania wobec trzeciego rozbioru Polski, s. 337–342
Spain and the Third Partition of Poland
This text contains two letters written in the autumn of 1797 and concerning the attitude of Spain towards the fall of the Polish state: the first letter was addressed by Prime Minister Godoy to the Spanish ambassador in Paris, and the second is a reply. The author indicates that the temperate stand represented by Spain as regards the third partition of Poland was not the outcome of proPolish moods, but of the prevailing configuration of political alliances. She accentuates slight familiarity with Polish issues and the fact that the Spanish court envisaged relations with Poland as a policy involving Prussia, Austria and Russia.
Leszek Jaśkiewicz
Tajna instrukcja ministra spraw wewnętrznych Dmitrija Sipiagina z 6 września 1901, s. 343–346
Autor przedstawia cenne źródło zaczerpnięte ze zbiorów Archiwum Państwowego Federacji Rosyjskiej (Gosudarstwiennyj Archiw Rossijskoj Federacii) w Moskwie. W instrukcji skierowanej do gubernatorów rosyjskich sprawujących władzę na terenach obecnej, Litwy, Białorusi i Ukrainy, minister Sipiagin zalecał ograniczanie swobody działania księży katolickich oraz odmawianie zgody na budowę nowych kościołów. Osłabianie katolicyzmu, który na tych obszarach był utożsamiany z polskością, miało służyć rusyfikacji ich mieszkańców.
A Secret Instruction Issued by Dmitri Sipiagin, Minister of the Interior, on 6 September 1901
The author presents a valuable source found in Gosudarsvtienniy Arkhiv Rossiyskoy Federatsii (State Archive of the Russian Federation) in Moscow. In an instruction addressed to Russian governors in the territories of presentday Lithuania, Belarus and Ukraine, Minister Sipiagin recommended a limitation of the freedom of activity enjoyed by Catholic priests and a refusal to concede to the construction of new churches. The weakening of Catholicism, which in those regions was identified with Polishness, was to serve the Russianization of the local population.
Marek Janicki, Rafał Jaworski
Nad nową edycją listów króla Zygmunta Augusta (Listy króla Zygmunta Augusta do Radziwiłłów, opracowanie, wstęp i komentarze Irena Kaniewska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, s. 647 + 1, il.), s. 347–364
On a New Edition of Letters by King Sigismund August (in connection with the book: Listy króla Zygmunta Augusta do Radziwiłłów /The Letters of king Sigismund August to the Radziwiłł family)
Cezary Kuklo
Nowy zarys przeszłości demograficznej starego kontynentu (na marginesie książki: Histoiredes populations de l'Europe, sous la direction de JeanPierre Bardet et Jacques Dupâquier, t. I: Des origines aux prémices de la révolution démographique, Fayard, Paris 1997, s. 660; t. II: La révolution démographique 17501914, Fayard, Paris 1998, s. 647), s. 365–374
RECENZJE, s. 375–388
KOMUNIKATY, s. 389