Pamięci Profesora Aleksandra Gieysztora (1916–1999), s. 1-2
Juliusz Bardach
Aleksander Gieysztor a historia państwa i prawa, s. 3-18
Autor wskazał, że zainteresowania Aleksandra Gieysztora historią państwa i prawa datowało się od czasów jego studiów i trwało przez cały okres jego kariery naukowej. J. Bardach podkreślił szerokość zainteresowań badawczych i działalności Gieysztora, obejmujących prace nad różnymi problemami dziejów państwa i prawa średniowiecznej Polski na tle innych krajów europejskich, a także starania mające na celu odbudowę oraz nadanie odpowiedniej rangi i wymowy Zamkowi Królewskiemu w Warszawie, jako symbolowi dziejów Polski. Autor przypomniał, że badania historii państwa i prawa, choć obejmowały szeroki zakres problemów, stanowiły jedynie część, acz istotną, bogatej spuścizny naukowej Aleksandra Gieysztora.
Aleksander Gieysztor and the History of the State and Law, s. 3-18
The author indicates that the interest disclosed by Aleksander Gieysztor for the history of he state and law dated back to his student days, and lasted throughout the entire scientific career. Emphasis is placed on the expanse of the research interests and activity pursued by Gieysztor, encompassing work on assorted problems concerning the history of the mediaeval Polish state and law, depicted against the background of other European states, as well as efforts made at the reconstruction of the Royal Castle in Warsaw, envisaged as the symbol of Polish history to be endowed with suitable rank and message. The author recalls that although investigations into the history of the state and law embraced a wide range of questions, they comprised only a part, albeit essential, of the rich scientific legacy of Aleksander Gieysztor.
Maria Koczerska
Aleksander Gieysztor jako historyk dziejów Polski i powszechnych, s. 19-40
Artykuł zawiera omówienie badań Aleksandra Gieysztora w zakresie wybranych tematów i dziedzin historiografii (zwłaszcza mediewistyki). Są nimi ideologia władzy oraz znaczenie insygniów i obrzędów koronacyjnych, znaczenie wybitnych jednostek w procesie historycznym (biografie Karola Wielkiego, Mieszka I, św. Wojciecha, Bolesława II Śmiałego), początki formowania się więzi narodowej, historia historiografii XIX i XX w., dzieje uniwersytetów, historia miast oraz religia i mitologia Słowian okresu przed chrystianizacją. Autorka zwróciła uwagę na duży udział w tych badaniach problematyki zjawisk tzw. “długiego trwania” oraz opisywanie różnych wątków historii Polski na szerokim tle dziejów zachodniej i wschodniej Europy.
Aleksander Gieysztor and Polish and World History, s. 19-40
A discussion of the research conducted by Aleksander Gieysztor within the range of select themes and domains of historiography (especially mediaeval studies): the ideology of power and the significance of coronation insignia and rites, the meaning of outstanding individuals in the historical process (biographies of Charlemagne, Mieszko I, St. Wojciech, and Bolesław II the Bold), the beginnings of the formation of the national tie, the history of nineteenth — and twentieth-century historiography, the history of universities and towns, and Slav religion and mythology during the pre–Christianisation era. The author draws attention to the considerable participation in this research of so–called “long duration” phenomena and the description of assorted motifs in the history of Poland against the extensive backdrop of the history of Western and Eastern Europe.
Henryk Samsonowicz
Aleksandra Gieysztora badania nad Mazowszem, s. 41-49
Autor wskazuje na najważniejsze cechy badań nad dziejami omawianego regionu, prowadzonych przez Aleksandra Gieysztora: ich szeroki zakres tematyczny (dzieje osadnictwa, gospodarki, struktur społecznych i politycznych) i chronologiczny (od powstania wczesnośredniowiecznych wspólnot osadniczych po schyłkowe średniowiecze), interdyscyplinarny charakter łączący metody badań historii, archeologii, językoznawstwa, geografii, nauk przyrodniczych i etnologii, a także rozpatrywanie dziejów Mazowsza w kontekście historii Polski i Europy. Autor podkreśla, że wiele z metod i ustaleń badawczych Gieysztora, mających w swoim czasie pionierski charakter, należy do współczesnego kanonu wiedzy historycznej.
Mazovian Studies by Aleksander Gieysztor, s. 41-49
The author lists the most important features of research dealing with the history of the titular region, conducted by Aleksander Gieysztor: their wide thematic (the history of the settlement movement, the economy, social and political structures) and chronological range ( from the emergence of early mediaeval settlement communities to the Late Middle Ages), their interdisciplinary nature, combining research methods characteristic for history, archaeology, linguistic studies, geography, the natural sciences and ethnology, as well as an examination of the history of Mazovia within a Polish and European context. The author accentuates the fact that many of the methods and research ascertainments proposed by Gieysztor, at the time of a truly pioneering nature, are now part of the contemporary canon of historical knowledge.
Stefan Krzysztof Kuczyński
Aleksander Gieysztor i nauki dające poznawać źródła historyczne, s.
51-60
Autor omawia aktywność badawczą i dorobek Profesora Aleksandra Gieysztora w zakresie nauk pomocniczych historii. Podkreśla, że Aleksander Gieysztor zawsze przykładał dużą wagę do tych badań, a jego działalność na tym polu trwała przez cały okres jego aktywności naukowej, od lat trzydziestych po dziewięćdziesiąte, włącznie z okresem okupacji hitlerowskiej, i objęła problemy z dziedziny archiwistyki, paleografii łacińskiej i ruskiej, dyplomatyki, chronologii, sfragistyki, heraldyki, genealogii historycznej, historii sztuki, historii pisma, filologii łacińskiej średniowiecznej oraz edytorstwa źródeł. Gieysztor rozwijał wszystkie te dziedziny, a część z nich dzięki niemu została włączona do kanonu nauk pomocniczych historii wykładanego na uniwersytetach w Polsce.
Aleksander Gieysztor and Auxiliary Historical Sciences, s. 51-60
The author discusses the research activity and accomplishments of Professor Aleksander Gieysztor in auxiliary historical sciences. Emphasis is placed on the fact that Aleksander Gieysztor always attached great importance to such studies and that his work in this domain was pursued throughout the entire period of his activity, from the 1930s to the 1990s, including the Nazi occupation, and encompassed archive studies, Latin and Ruthenian palaeography, diplomatic, chronology, sphragistics, heraldic, historical genealogy, the history of art, the history of script, mediaeval Latin philology and the editing of sources. Prof. Gieysztor developed all those branches and thanks to his efforts some of them were included into the canon of the auxiliary historical studies taught at Polish universities.
Ryszard Kiersnowski
Wspominając Aleksandra Gieysztora: w “Millenium”, s. 61-67
Artykuł poświęcony jest działalności Aleksandra Gieysztora jako szefa Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego – instytucji działającej w latach 1949-1953, zajmującej się planowaniem, prowadzeniem i koordynacją — w skali całej Polski — prac naukowych poświęconych wczesnośredniowiecznym dziejom Polski. Autor szczególnie podkreślił zasługi Gieysztora w przekształcaniu polskiej mediewistyki z tradycyjnej, opartej o źródła pisane dyscypliny – w dziedzinę prac interdyscyplinarnych, wykorzystującą — na równi z pisanymi —źródła archeologiczne, językoznawcze, paleobotaniczne i inne. R. Kiersnowski przypomniał zalety Gieysztora jako szefa instytucji skupiającej około 100 pracowników i osób współpracujących, a także jego zasługi dla ochrony prac badawczych przed ingerencjami ze strony władz komunistycznych. Podstawą źródłową artykułu są wspomnienia autora.
Reminiscences about Aleksander Gieysztor : “Millennium”, s. 61-67
The article considers the activity of Aleksander Gieysztor as the head of the Chief Office for Studies on the Beginnings of the Polish State - an institution which in 1949-1953 planned, conducted and coordinated scientific research dealing, on a national sale, with the early mediaeval history of Poland. The author accentuates especially the role played by by Prof. Gieysztor in the transformation of Polish mediaeval studies from a traditional discipline, based on written sources, into a domain of interdisciplinary investigations, which resorts to archaeological, linguistic, palaeobotanical and other sources on par with their written counterparts. R. Kiersnowski recalled the merits of Aleksander Gieysztor as the head of an institution composed of an almost 100-strong staff and collaborators as well as his contribution to the protection of scientific research against intervention on the part of the communist authorities. The article is based on the author’s reminiscences.
Elżbieta Kowalczyk
Profesor Aleksander Gieysztor - przyjaciel archeologii i archeologów, s.
69-76
Autorka podkreśla, że choć Profesor Aleksander Gieysztor nie był z wykształcenia archeologiem i osobiście nie prowadził prac wykopaliskowych, to jednak odegrał bardzo ważną rolę w rozwoju polskiej archeologii w okresie od schyłku lat czterdziestych do lat dziewięćdziesiątych. Pełniąć funkcje kierownicze w instytucjach zajmujących się badaniami archeologicznymi (Kierownictwo Badań nad Początkami Państwa Polskiego, Instytut Historii Kultury Materialnej PAN) oraz uczestnicząc w wydawaniu publikacji poświęconych archeologii, Profesor Gieysztor inspirował i nadzorował wiele prac wykopaliskowych, uczestniczył też w dyskusjach nad ich rezultatami. Gieysztor zacieśnił związki archeologii z innymi naukami historycznymi i zwiększył jej rolę w poznawaniu dziejów, zwłaszcza okresu wczesnośredniowiecznego. Artykuł, obok literatury, oparty jest na wspomnieniach autorki.
Professor Aleksander Gieysztor — a Friend of Archaeology and Archaeologists, s. 69-76
The author accentuates the fact that although Professor Aleksander Gieysztor was not a trained archaeologist and personally did not conduct excavations, he played an extremely important part in the development of Polish archaeology from the end of the 1940s to the 1990s. Fulfilling head functions in institutions dealing with archaeological research (Chief Office for Studies on the Beginnings of the Polish State, Institute of the History of Material Culture at the Polish Academy of Sciences) and participating in the issuing of publications devoted to archaeology Prof. Gieysztor inspired and supervised numerous excavations, and took part in discussions on their results. The Professor rendered nearer contact between archaeology and other historical sciences, increasing its role in becoming familiar with history, especially the Early Middle Ages. The article is based on pertinent literature and the author’s reminiscences.
Przemysław Mrozowski
Aleksander Gieysztor jako badacz i znawca sztuki, s. 77-92
Autor wskazał, że zainteresowanie Aleksandra Gieysztora historią sztuki datuje się od czasów Jego studiów uniwersyteckich i trwało do końca Jego życia. Objęło ono szeroki zakres zagadnień z dziejów sztuki i kultury materialnej z okresu od wczesnego średniowiecza do schyłku XVIII w., a jego przejawami — obok licznych publikacji — był Jego udział w odbudowie i urządzaniu wnętrz Zamku Królewskiego w Warszawie. P. Mrozowski podkreślił, że Gieysztora — będącego przede wszystkim historykiem — zajmowały głównie społeczne uwarunkowania twórczości artystycznej, a dopiero w dalszym planie — jej funkcja estetyczna. Autor przypomniał, że Gieysztora cechowała duża zdolność integrowania środowiska naukowego wokół wielkich celów badawczych i inspirowania prac naukowych innych osób, stąd wiele jego idei znalazło kontynuację w pracach różnych autorów.
Aleksander Gieysztor as an Art Researcher and Expert, s. 77-92
The author shows that lifelong interest in the history of art goes back to the university studies of Aleksander Gieysztor. It embraced a wide gamut of problems concerning the history of art and material culture from the Early Middle Ages to the end of the eighteenth century, revealed, alongside numerous publications, in participation in the reconstruction and outfitting of the interiors of the Royal Castle in Warsaw. P. Mrozowski underlines that Aleksander Gieysztor, predominantly an historian, was concerned mainly with the social determinants of artistic creativity; its aesthetic function tended to remain in the background. The author recalls that the Professor’s characteristic feature was his capacity of integrating the scientific environment around great research targets and inspiring scientific studies; hence, so many many of his ideas were continued in the publications of assorted authors.
MISCELLANEA
Grzegorz Kucharczyk
Encyklika “Editae saepe Dei”. Z dziejów konfliktu religijnego w II
Rzeszy, s. 93-100
Omawiając konflikt dyplomatyczny, związany z włączeniem sformułowań antyprotestanckich do encykliki papieskiej z 1910 r., autor podkreślił, że czynnikami eskalującymi ten konflikt była większość partii politycznych oraz Związek Ewangelicki (Evangelischer Bund), podczas gdy czynniki rządowe zachowywały postawę koncyliacyjną. Zdaniem autora sytuacja ta, odwrotna niż w okresie Kulturkampfu, gdy wystąpienia antykatolickie wychodziły głównie z kręgów rządowych, wskazuje na dużą rolę podziałów religijnych w obrębie społeczeństwa niemieckiego, a także na narastanie tendencji nacjonalistycznych G. Kucharczyk wskazał na istnienie przełożeń konfliktu niemiecko–watykańskiego na stosunki wewnątrzniemieckie, związane z postawą protestanckiej większości wobec Niemców–katolików, a także zamieszkującej w Prusach ludności polskiej.
The Editae saepe Dei Encyclical Letter. From the History of the Religious Conflict in the Second Reich, s. 93-100
While discussing a diplomatic conflict associated with the introduction of anti-Protestant declarations into the papal encyclical letter of 1910, the author emphasises that factors escalating this conflict included the majority of the political parties and the Evangelische Bund, while the government retained a conciliatory stand. In the opinion of G. Kucharczyk, this situation, compared with the Kulturkampf , when anti-Catholic campaigns were mainly inspired by the government circles, shows the considerable role played by religious division within German society, as well as the growth of nationalistic tendencies. The author indicates the transference of the German-Vatican conflict into German domestic relations, connected with the stance of the Protestant majority towards German Catholics and the Polish population in Prussia.
DYSKUSJE
Marek Słoń
Szpital w Polsce średniowiecznej — o zakresie problematyki raz jeszcze,
s. 101-106
The Hospital in Mediaeval Poland - Once Again on the Range of the Problem, s.
101-106
Krzysztof Bracha
Predicatores altum in ecclesia locum tenent. Wokół kazań Wincentego
Ferrera i jego słuchaczy (na marginesie pracy Pawła T. Dobrowolskiego, Wincenty
Ferrer. Kaznodzieja ludowy późnego średniowiecza, Wydawnictwo Instytutu
Historii PAN Warszawa, Warszawa 1996, s. 241), s. 107-118
Predicatores altum in ecclesia locum tenent . On the Sermons of
Wincenty Ferer and His Listeners (on the margin of a work by Paweł R.
Dobrowolski: Wincenty Ferer. Kaznodzieja ludowy późnego średniowiecza /Wincenty
Ferer. Folk Preacher of the Late Middle Ages/, Wydawnictwo Instytutu Historii
PAN Warszawa, Warszawa 1996, 241 pp.), s. 107-118
Recenzje, s. 119-144
Komunikaty, s. 145-149